维吾尔语中的体语缀（词尾）及其用法
2016-04-24 10:54阅读：
维吾尔语中的体语缀（词尾）及其用法
——摘自《维吾尔语入门》
一、动词的进行体形式与动词进行时直接陈述式
动词与进行体词尾-ۋات/-ىۋات/-ۇۋات/-ۈۋات结合，构成动词的进行体形式。如：
ئىشلە+ۋات←ئىشلەۋات
ياز+ىۋات ←يېزىۋات
ئوقۇ+ۋات ←ئوقۇۋات
كۆر+ۈۋات←كۆرۈۋات
动词进行时直接陈述式
动词的进行体形式与动词现在-将来时人称词尾结合，构成动词现在时直接陈述式。动词现在时直接陈述式表示说话时正在进行的行为动作。如：
يېزىۋات+
-ىمەن/-ىمىز/-ىسەن/-ىسىز/-ىسىلەر/-ىدۇ
كۆرۈۋات+-ىمەن/-ىمىز/-ىسەن/-ىسىز/-ىسىلەر/-ىدۇ
تۇرمايۋات+-ىمەن/-ىمىز/-ىسەن/-ىسىز/-ىسىلەر/-ۋاتىدۇ
注：يېزىۋات
(ياز＋ىۋات)，动词“-ياز”中的
ئا弱化为ئې。
二、动词的处置体形式
动词与处置体词尾-ۋەت/-ىۋەت/-ۇۋەت/-ۈۋەت结合，构成动词的处置体形式。如：
ئىشلە+ۋەت←ئىشلىۋەت
ياز+ىۋەت
←يېزىۋەت
ئوقۇ+ۋەت ←ئوقۇۋەت
بۇز+ۇۋەت←بۇزۇۋەت
动词的处置体形式与动词过去时人称词尾或现在-将来时人称词尾连用表示以下意思：
1.表示行为动作是在情不自禁或出乎意料的情况下发生的，相当于汉语的“一下子就…”。如：
ئۇ دوستىنىڭ بۇ ھالىتىنى كۆرۈپ
كۈلۈۋەتتى.他看到朋友这付模样，忍不住笑了。
ئۇ قورقۇپ ۋارقىرىۋەتتى. 他吓得叫起来了。
2.强调行为动作完成的彻底性。如：
ئۇ بالىسىنى ئۆيىگە كىرگۈزۈۋەتتى.
他叫孩子进屋了。
تاپشۇرۇقنى بىردەمدىلا ئىشلىۋەتتىم.
我一会儿就把作业做完了。
3.表示行为动作程度的加深。
دورا ئۇنىڭ ئىچىنى سۈرۈۋەتتى.这药使他腹泻不止。
سەينى تۇزلۇق قىلىۋېتىپسىز.你把菜炒得太咸了。
三、动词的能动体形式
在动词后附加能动体词尾-يەلە/-يالا/-ەلا/
-الا来构成动词能动体形式。
ياز＋الا ← يازالا
ياز＋ال＋ما
← يازالما
ئوقۇ＋يالا ← ئوقۇيالا
ئوقۇ＋يال＋ما
← ئوقۇيالما
كۆر＋ەلە ← كۆرەلە
كۆر＋ەل＋مە
← كۆرەلمە
ئىشلە＋يەلە ← ئىشلىيەلە
ئىشلە＋يەل＋مە
← ئىشلىيەلە
动词的能动体形式表示动作的主体实现动作的能力。动词的能动体形式后可以附加谓语性人称词尾构成陈述式、条件式、祈使式等语法形式。如：
يازالا (يازالما) + -يمەن/-يمىز/-يدۇ/-دىڭ/-دىڭىز/-دىڭلار/-سام
كۆرەلە (كۆرەلمە) +
-يسىز/-يدۇ/-دۇق/-دىڭ/-سەك/-سە/-گەن/-يۋاتىدۇ
注：动词现在时肯定式没有能动式变化形式。
ئۇنىڭ كېلەلىشى ناتايىن. 她不一定能来。
مەن تاماق ئېتەلمەيمەن.我不会做饭。
سىز ئۇيغۇرچە ئۇسسۇل ئوينىيالامسىز؟你会跳维吾尔舞蹈吗？
四、动词的欲动体形式
动词与词尾-غىلى/-قىلى/-گىلى/-كىلى＋-ۋات结合，构成动词的欲动体形式，表示某种动作行为即将发生。
